Kameraz-Kos Ninel - Święta i tradycje żydowskie, e-booki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Ninel Kameraz-Kos
Święta i tradycje żydowskie
Cyklady
Żydowski Instytut Wydawniczy
Copyright (C) Ninel Kameraz-Kos 1997
Wydanie pierwsze, Warszawa 1997
SPIS TREŚCI
Wstęp.
Tora
Talmud
Kalendarz żydowski.
Szabat.
Rosz ha-Szana .
Jom Kipur.
Pesach.
Szawuot .
Sukot .
Chanuka.
Purim .
Kaszrut
Obrzezanie.
Bar micwa.
Ślub
Śmierć i pogrzeb . .
Krótka chronologia dziejów starożytnego Izraela.
Słowniczek podstawowych terminów i znaczeń.
WSTĘP
Z narodem żydowskim związana jest tajemnica - tajemnica
jego przetrwania. Historia tego narodu liczy sobie cztery
tysiące lat. Żydzi dwukrotnie tracili swoją historyczną oj-
czyznę. Przez dwa tysiące lat byli narodem bezdomnym.
Towarzyszyła im nienawiść i prześladowania. Wiek XX był
świadkiem najstraszniejszych wydarzeń: w Europie, w cywili-
zowanym świecie, zgładzono sześć milionów Żydów, w tym
ponad trzy miliony Żydów polskich.
A jednak Żydzi istnieją.
W dziejach ludzkości były wielkie narody mające wspaniałe
kultury, ogromne potencjały gospodarcze i militarne: Asyryj-
czycy, Babilończycy, Filistyni, Medowie, Hunowie... Dziś
wiemy o nich głównie z wykopalisk. Nie ma ich, roztopiły się
w pomroce dziejów. Narody nie umierają - ich śmiercią jest
jednak utrata pamięci o swojej religii, kulturze, historii,
zapomnienie języka i obyczajów. Niewielki naród żydowski
wszystkie te ludy widział i wszystkie je przetrwał. Zachował
świadomość swej tożsamości, swojej kultury, religii i tradycji.
Tajemnicą jest także wpływ tego narodu na historię duchową
ludzkości. Przeszło trzy tysiące lat temu Żydzi, którzy byli
wówczas niewielką społecznością, przyjęli ideę jedynego Boga,
sformułowali jednoznaczny kodeks moralny, uznali życie ludz-
kie za święte, ustanowili Szabat, dzień siódmy, jako dzień
odpoczynku. Z ich religii narodziło się chrześcijaństwo i islam
- dwie religie monoteistyczne, które swym zasięgiem objęły
większość naszego globu. Wiele ważnych idei czerpało pełną
garścią ze starych, świętych ksiąg żydowskich znanych dziś
powszechnie jako Biblia. To w judaizmie sformułowany został
system prawomocnego dobra. Wiedziano, że samo istnienie
ideałów moralnych nie wystarcza, by zbudować moralny świat.
Trzeba stworzyć taki system prawa, ażeby człowiek czynił
dobro nawet wbrew swoim złym instynktom, wbrew egoiz-
mowi, chciwości czy żądzy władzy.
Zdumiewające jest to, że ten mały naród umiał przetrwać
przez parę tysięcy lat, wierząc w istnienie jedynego Boga i jednej
moralności. I w tym sensie można mówić o narodzie wy-
branym. Nigdy nie oznaczało to przywilejów. Historia Żydów
dowodzi, że drogo zapłacili za bycie narodem wybranym. Dziś
można mówić o sukcesie. Religia dawnego, małego plemienia
wbrew przeciwnościom losu stała się ideą uniwersalną. Stała się
podwaliną naszej cywilizacji.
Obecnie Żydzi mają swą młodziutką ojczyznę o prastarych
korzeniach, która boryka się z ogromnymi problemami. Trzy
czwarte Żydów nadal żyje w diasporze. A jednak wciąż są
narodem, który i dziś umie zachować swoją tożsamość.
W tej książce opowiadam o świętach i obyczajach żydow-
skich. Są one bardzo stare i bardzo zróżnicowane. Wynika to
z długiej historii tego narodu. Punktem zwrotnym w jego
dziejach było zburzenie Świątyni Jerozolimskiej i utrata ojczyz-
ny. W wyniku tej tragedii musiały się dokonać ogromne zmiany
w życiu społecznym i religijnym narodu: kult świątynny został
zastąpiony kultem synagogalnym, a naród stał się narodem
banitów na prawie dwa tysiące lat. Ale nadal pozostał wierny
Torze, swojej świętej księdze, dziś powszechnie znanej jako
Biblia. Z niej Żydzi czerpali wzorce życia i wiary. W niej zostały
zapisane święta i obyczaje, które nie straciły obowiązującej
mocy przez tysiące lat. Poznanie ich jest niezwykle pasjonujące.
Święta żydowskie, choć w większości mają rodowód rol-
niczy, są świętami historycznymi, upamiętniającymi wydarze-
nia, w których Żydzi doznali objawienia i doświadczyli opieki
Boskiej. Historia jest wszechobecna w żydowskim życiu, w jego
rytuałach i obrzędach. Jej znajomość choćby najbardziej
pobieżna, jest konieczna przy zaznajamianiu się z żydowskimi
świętami i obyczajami. By ułatwić czytelnikowi lekturę, na
końcu książki zamieszczono krótką chronologię starożytnych
dziejów Izraela - okresu, kiedy święta uzyskały swoją formę
zapisaną w Torze.
Żydzi od dwóch i pół tysiąca lat posługują się tym samym
kalendarzem (księżycowo-słonecznym), takim, jakim posługu-
je się Biblia. Różni się on znacznie od powszechnie dziś
używanego kalendarza gregoriańskiego (słonecznego). Dlate-
go kilka stron przeznaczono na zapoznanie się z tym kalen-
darzem.
W książce występuje wiele terminów i pojęć niezrozumiałych
dla czytelników nie znających judaizmu, dlatego konieczne jest
w trakcie lektury korzystanie ze słowniczka podstawowych
terminów i znaczeń znajdującego się na końcu książki.
Nieco miejsca poświęcono opisowi świąt Żydów w czasach
biblijnych. Daje to możliwość uzmysłowienia sobie ciągłości
tradycji żydowskiej i jej starożytnego rodowodu. Spośród wielu
obyczajów znanych w diasporze wybrano i opisano w niniejszej
książce te, które rozpowszechnione były wśród Żydów polskich
z czasów przed Zagładą, z czasów gdy "zamieszkiwał ziemie
polskie lud przepojony duchowością, lud zwany <<narodem
świętym >> " (Heszel).
KRÓTKA CHRONOLOGIA DZIEJÓW
STAROŻYTNEGO IZRAELA
XX-XVII w. p.n.e. - okres patriarchów: Abrahama, Izaaka,
Jakuba
Abraham przybył wraz z rodziną do ziemi Kanaan. Tam
w mieście Sychem zawarł przymierze z Bogiem: w zamian za
wierność i wiarę Bóg obiecał Abrahamowi opiekę oraz ziemię
kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie, zwy-
czaj obowiązujący religijnych Żydów do dziś. Abraham
uważany jest za ojca religii hebrajskiej.
Wnuk Abrahama, Jakub, miał dwunastu synów. Dali oni
początek dwunastu plemionom, z których powstał naród
żydowski. Jakub otrzymał imię Izrael i uważany jest za ojca
narodu żydowskiego.
XVII-XIII w. p.n.e. - pobyt Żydów w Egipcie
Józef, syn Jakuba, został wysokim urzędnikiem w Egipcie.
Sprowadził ojca z braćmi, którzy osiedlili się w prowincji
Goszen. Przez prawie czterysta lat Żydzi cieszyli się pełną
swobodą. W czasie panowania faraona Ramzesa XII (po-
łowa XIII w. p.n.e.) sytuacja radykalnie się zmieniła: Izraelici
utracili wszelkie prawa i stali się niewolnikami, których
zmuszano do ciężkich prac przy budowie warownych miast
Ramzes i Piton.
W tym czasie urodził się Mojżesz - natchniony przywódca
i wielki prawodawca, . który spędził czterdzieści lat na dworze
faraona.
1280-1200 (?) r. p.n.e. - zbrojne wyjście Żydów z Egiptu pod
wodzą Mojżesza i wędrówka po pustyni
Dokonał się jedyny na taką skalę w dziejach starożytnych
udany bunt niewolników, który przerodził się w równie
skuteczną ucieczkę. Niewolnikom żydowskim przewodził
Mojżesz. Liczbę ludzi biorących udział w exodusie szacowano
na około 600 tysięcy.
Na początku długiej, bo mającej trwać 40 lat wędrówki
zostało zawarte Przymierze pomiędzy Bogiem a narodem
Izraela. Na górze Synaj Mojżeszowi została objawiona Tora.
Jej symbolem stają się dwie tablice z wyrytym na nich
Dekalogiem.
Izraelici pod wodzą Jozuego podbijają ziemię Kanaan.
1200-1010 r. p.n.e. - epoka sędziów
Wszystkie pokolenia osiedlają się w ziemi Kanaan. Przy-
wódcy poszczególnych pokoleń byli nazywani sędziami. Naj-
bardziej znane postaci z tej epoki to: prorokini Debora, Jefte,
Samson i Gideon.
1010-926 r. p.n.e. - epoka królów
Saul (1010-1006 r. p.n.e.) został namaszczony przez proroka
Samuela i stał się pierwszym królem żydowskim. Zjednoczył
dwanaście plemion; zginął w walce z Filistynami.
Dawid (1006-966 r. p.n.e.) był następcą Saula. Zdobył Jerozo-
limę i uczynił z niej stolicę i Miasto Święte. Udało mu się połączyć
w swoich rękach władzę królewską i kapłańską. Za jego panowa-
nia Izrael zajmował największe terytorium w swoich dziejach.
Dawid był świetnym wodzem, a jednocześnie wspaniałym
poetą-psalmistą i muzykiem.
Salomon (966-926 r. p.n.e.), budowniczy Świątyni Jerozo-
limskiej, pałaców królewskich, warownych miast: Chazor,
Megido, Gezer. Za jego panowania Izrael osiąga największy
w historii swej państwowości rozkwit gospodarczy. Salomon
prowadził handel międzynarodowy na wielką skalę, zbudował
flotę, utrzymywał silną armię. Cieszył się wielką sławą jako
mędrzec i sędzia.
926 r. p.n.e. - rozpad zjednoczonego królestwa
Po śmierci Salomona nastąpił podział królestwa na część
północną zwaną Izraelem, zamieszkaną przez dziesięć plemion,
i część południową zwaną Judą, zamieszkaną przez dwa
plemiona: Judy i Beniamina.
926-722 r. p.n.e. - królestwo północne: Izrael
Izrael był rządzony przez królów z dynastii "domu Omrie-
go". W 870 r. p.n.e. król Achab przeniósł stolicę z miasta
Sychem do Samarii.
Najbardziej znani prorocy w tych czasach to Eliasz i Amos.
W latach 745-722 p.n.e. Izrael został podbity przez asyryj-
skie wojska króla Tiglat Pilesara. W rezultacie przegranej
wojny miała miejsce pierwsza zbiorowa tragedia w dziejach
Żydów: deportacja dziesięciu plemion.
926-586 r. p.n.e. - królestwo południowe: Juda
Judą rządzą królowie z dynastii "domu Dawida" ze stolicą
w Jerozolimie.
W 621 r. p.n.e. król Ozjasz przeprowadza generalną reformę
kultu świątynnego.
W 592 r. p.n.e. wojska babilońskie zdobywają Jerozolimę
i uprowadzają króla Jehojakima, elitę dworską i kapłańską
w głąb swego kraju.
W 586 r. p.n.e. król babiloński Nabuchodonozor burzy
Świątynię Jerozolimską.
W tych dramatycznych czasach działali wielcy prorocy:
Ozeasz, Izajasz, Jeremiasz.
586-536 r. p.n.e. - niewola babilońska
Działalność soferim, nauczycieli i przepisywaczy Tory, w okre-
sie niewoli. Powstały pierwsze domy modlitw i nauki, które
z czasem przekształciły się w synagogi. W tym czasie ustalono
zasady kalendarza, którym posługują się Żydzi do dziś.
Największym prorokiem tych czasów był Ezechiel.
536-332 r. p.n.e. - epoka perska
W 536 r. p.n.e. król perski Cyrus ogłosił edykt, na mocy
którego Żydzi mogli powrócić z wygnania, ale ich państwo
Judea miało być zależne od dworu perskiego. Żydzi otrzymali
dużą swobodę w zakresie samorządu i religii. Odbudowali
(znacznie skromniejszą) Świątynię Jerozolimską, zwaną Drugą
Świątynią.
W tym okresie ustalony został kanon Pięcioksięgu (Tora).
Zapoczątkowano powszechne czytanie i objaśnianie Tory.
Wielkie postaci tego okresu to: kapłan i uczony Ezdrasz oraz
organizator państwa Nechemiasz.
Na ten okres przypada historia opisana w Megilat Ester
- cudownego ocalenia narodu od zagłady. Nie istnieją jednak
konkretne dowody świadczące o prawdziwości tego zdarzenia.
332-164 r. p.n.e. - epoka grecka
W 332 r. p.n.e. Jerozolimę zdobył Aleksander Wielki.
W latach 320-198 p.n.e. Judea znalazła się pod rządami
egipskiej dynastii Ptolemeuszy. Następowała wyraźna hel-
lenizacja, obejmująca górne warstwy społeczeństwa. Powstało
ogromne skupisko Żydów w diasporze w Aleksandrii.
W 247 r. p.n.e przetłumaczono Torę na język grecki - tak
powstała Septuaginta.
W 198 r. p.n.e. Judea dostała się pod panowanie dynastii
syryjskiej Seleucydów. Nastąpiło znaczne ograniczenie
swobód.
W 175 r. p.n.e. król Antioch Epifanes zabronił Żydom
wyznawania ich wiary i ustanowił kult bogów greckich.
W latach 167-164 p.n.e. trwało powstanie narodowe, znane
jako powstanie Machabeuszy. W 164 r. zdobyli oni Jerozolimę
i ustanowione zostało święto Chanuki.
164-63 r. p.n.e. - niezawisłe Państwo Judzkie
W 152 r. p.n.e. Szymon Machabeusz dał początek dynastii
hasmonejskiej, która rządziła Judeą do 37 r. p.n.e.
63 r. p.n.e.-135 r. n.e. - epoka rzymska
W 63 r. p.n.e. wojska Pompejusza zdobyły Jerozolimę. Judea
stała się prowincją Imperium Rzymskiego.
Od 37 r. p.n.e. do 4 r. n.e. panował w Judei namiestnik
rzymski, król Herod. Odnowił Świątynię Jerozolimską, zbudo-
wał miasto Cezareę i twierdzę Masadę.
W latach 6-70 n.e. krajem rządzili prokuratorzy rzymscy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]