Koziej Stanisław - Bezpieczeństwo, 01. LOGISTYKA - dla potrzebujących, 01. MATERIAŁY AUTORSKIE - ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Stanisław Koziej
Bezpieczeństwo: istota, podstawowe
kategorie i historyczna ewolucja
W debacie na temat bezpieczeństwa, którą w Polsce ożywił Strategiczny Przegląd
Bezpieczeństwa Narodowego zainicjowany przez prezydenta B. Komorowskiego,
ważne jest przypomnienie podstawowych kwestii i deinicji pojęć z zakresu
wewnętrznej i zewnętrznej aktywności podmiotów bezpieczeństwa. Istota
bezpieczeństwa jest określana jako zapewnienie egzystencji i swobody
realizacji interesów aktorów w kontekście szans, wyzwań oraz ryzyk i zagrożeń.
Urzeczywistnieniu bezpieczeństwa służy strategia bezpieczeństwa, która polega
na zdeiniowaniu interesów, ocenie warunków bezpieczeństwa, sformułowaniu
koncepcji strategicznej oraz ustanowieniu systemu bezpieczeństwa.
W zrozumieniu przyszłego rozwoju tego wymiaru pomocne też jest prześledzenie
ewolucji bezpieczeństwa na przestrzeni dziejów.
Bezpieczeństwoi rozwójtodwapod-
stawowe wymiary istnienia jednostek
i całychspołeczności,w tymspołecz-
nościzorganizowanychw państwalub
organizacjemiędzynarodowe.Tedwa
wymiary wzajemnie się warunkują;
bezbezpieczeństwaniemożnamarzyć
o rozwoju,rozwójzaśułatwiazapew-
nianiebezpieczeństwa.Fundamentem
w tymdueciejestbezpieczeństwo.Ta-
kierelacjeprzesądzajątakżeo wzajem-
nychzależnościachmiędzystrategiami
bezpieczeństwai rozwoju.Pomocnewe
właściwymuwzględnianiutychzależ-
ności w trwających właśnie pracach
nadstrategiamirozwojowymii Strate-
gicznym Przeglądzie Bezpieczeństwa
Narodowegomożebyćomówienieistoty
bezpieczeństwa oraz jego podstawo-
wychkategoriipojęciowych,a takżehi-
storycznej ewolucji jego strategicznych
uwarunkowań.
ISTOTA BEZPIECZEŃSTWA
Bezpieczeństwo ma wiele deini-
cji
1
.Celemniniejszegoartykułuniesą
szczegółowe, teoretyczne rozważania
natentemat,a jedynieprzeglądnaj-
ważniejszych aspektów tej tematyki
2
.
1
Przegląddeinicji–zob.np.J.Stańczyk:
Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa
,ISPPAN,War-
szawa1996r.;J.Czaputowicz:
System czy nieład? Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku
,
WNPWN,CSM,Warszawa1998r.;
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,
AON,
Warszawa2002r.
2
Takiepodejściezastosowanezostałow propozycjikatalogupodstawowychkategoriipojęciowych,
gov.pl/portal/pl/577/2630/Zaktualizowano_10_stycznia_2011_r.html
BEZPIECZEŃSTWONARODOWE
19
II – 2011 /
18
Najczęściej bezpieczeństwo deiniuje
sięzarównojakostan(osiągniętepo-
czuciebezpieczeństwadanegopodmio-
tu),jaki proces(zapewnianiepoczucia
bezpieczeństwa podmiotu). Bardziej
praktycznejestpodejściedrugie,od-
zwierciedlającenaturalny,dynamiczny
charakterzjawiskabezpieczeństwa.
wyłączniedwarodzajebezpieczeństwa:
narodowei międzynarodowe.
Bezpieczeństwo przejawia się we
wszystkich dziedzinach aktywności
podmiotu.Stądteżjegostrukturajest
w istocietożsamazestrukturąfunkcjo-
nowaniapodmiotu.W ramachbezpie-
czeństwamiędzynarodowegoi narodo-
wegomożemyzatemwyodrębnićtakie
dziedzinybezpieczeństwa,jaknp.bez-
pieczeństwo ekonomiczne, społeczne,
militarne,publiczne,ekologiczne,infor-
macyjneitp.Wyróżniasiętakżebezpie-
czeństwowewnętrznei zewnętrzne–
w zależnościodtego,gdziesąumiejsco-
wionei skądsięwywodzą(odwewnątrz
czyzzewnątrzpodmiotu)szanse,wy-
zwania,ryzykai zagrożenia
4
.
W tymsensie
bezpieczeństwo da-
nego podmiotu to ta dziedzina jego
aktywności,
której treścią jest za-
pewnianie możliwości przetrwania
(egzystencji) i swobody realizacji
własnych interesów w niebezpiecz-
nym środowisku, w szczególności
poprzez wykorzystywanie szans
(okoliczności sprzyjających), stawia-
nie czoła wyzwaniom, redukowanie
ryzyka oraz przeciwdziałanie (za-
pobieganie i przeciwstawianie się)
wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla
podmiotu i jego interesów
.
Spotykasiętakżeokreślenie„bez-
pieczeństwoizyczne”,gdymasięna
myśliochronęi obronęprzeddziałania-
milubzjawiskaminiszczącymi–przy
wykorzystaniuprzedewszystkim(choć
nietylko)specjalniew tymcelutworzo-
nychi utrzymywanychsiłi środków,
jakimisąnp.wojsko,policja,wywiad,
kontrwywiad, straż graniczna, straż
pożarnaorazróżnesłużbyochronyitp.
Nabezpieczeństwo„izyczne”składają
siędwiegłównedziedzinybezpieczeń-
stwa:bezpieczeństwomilitarnei bez-
pieczeństwo cywilne (pozamilitarne).
Pierwszejestczęściąbezpieczeństwa
zewnętrznego,drugie–wewnętrznego.
Bezpieczeństwomilitarne–czyliw wy-
Podmiotem bezpieczeństwa mogą
byćwszystkiejednostkimającewłasne
interesyi wyrażająceambicjerealizacji
tychinteresów.Mogątobyćpojedyncze
osoby,różnegrupyspołeczne,narody,
społecznościmiędzynarodowei wresz-
ciecałaludzkość.Stosowniedotego
możemy wyodrębniać różne rodzaje
bezpieczeństwa:indywidualne(perso-
nalne),grupowe(rodowe,plemienne),
narodowe (państwowe)
3
, międzyna-
rodowe(regionalne,globalne).W tym
opracowaniuprzeanalizowanezostaną
3
Bezpieczeństwonarodowe(narodu)i bezpieczeństwopaństwowe(państwa)–tościślebiorącróżne
kategoriepojęciowe.Alez punktuwidzeniapraktycznego,naobecnymetapierozwojuhistorycznego
(epokapaństwnarodowych),możnaumownietraktowaćjejakotożsame.Takapraktykawystępuje
w polskimsystemieprawnym,gdziekonstytucjamówirazo bezpieczeństwiepaństwa(Rzeczypospo-
litejPolskiej)a innymrazemo bezpieczeństwienarodowym(ustanawiającnp.RadęBezpieczeństwa
Narodowego).
4
Takipodziałbezpieczeństwawystępujenp.w konstytucji.
20
BEZPIECZEŃSTWONARODOWE
II–2011/
18
padkupaństwaobronnośćlubobrona
narodowa
5
–obejmujeszerokiespek-
trumradzeniasobiepodmiotu–wyko-
rzystywanie,zapobieganie,redukowa-
nie,reagowanie,przeciwdziałanieitp.
–z zewnętrznymiszansami,wyzwania-
mi,ryzykamii zagrożeniamipolityczno-
-militarnymi,przywykorzystaniucałe-
gozasobusiłi środków,jakimipodmiot
dysponuje (zarówno militarnych, jak
i pozamilitarnych,wyspecjalizowanych
i ogólnych). Bezpieczeństwo cywilne
(pozamilitarne)–toz koleipodobnera-
dzeniesobiez wewnętrznymiszansami,
wyzwaniami,ryzykamii zagrożeniami
dlaładui porządkupublicznegooraz
wynikającymi z klęsk żywiołowych,
a takżezwiązanymiz ochronąludności
przedskutkamidziałańzbrojnych.
Najogólniejrzeczbiorąc,strategiato
kategoria prakseologiczna, czyli doty-
czącasprawnegodziałaniakażdegopod-
miotui odnoszącasiędonajbardziejge-
neralnychsposobówtegodziałania.Stra-
tegiabezpieczeństwazaśtojednaz wielu
dziedzinstrategiiw ogóleodnoszącasię
dozapewnianiabezpieczeństwadanego
podmiotu.Strategiabezpieczeństwa–to
teoria i praktyka kierowania sprawa-
mi bezpieczeństwa danego podmiotu
przez naczelnego decydenta (indy-
widualnego lub zbiorowego), w tym
zwłaszcza ustalania celów bezpie-
czeństwa oraz sposobów ich osiągania.
Termin„strategia”
wywodzisięod
greckiegosłowa
strategos,
którymto
określano najwyższego, naczelnego
dowódcę wojskowego odpowiedzial-
nego za przygotowanie i przeprowa-
dzenie wojny
.
Dlategoteżprzezwiele
wiekówstrategięodnoszonowyłącznie
dosprawmilitarnychi utożsamianoze
sposobami użycia sił zbrojnych jako
całościdlacelówwojny.Ściślerzecz
biorąc,byłatoi jestdodzisiajstrate-
giawojskowa.NapoczątkuXXwieku
pojęciestrategiiposzerzyłosięi poja-
wiła się strategia wojenna, rozumia-
najakosposóbużyciacałychzasobów
(wojskowychi niewojskowych)danego
podmiotu(państwa,koalicji)dlacelów
wojny. W drugiej połowie XX wieku
pojawił się termin strategia obronna
(obronności),któryposzerzałznacze-
niestrategiio sposóbużyciawszelkich
zasobów podmiotu do zapobiegania,
opanowywaniai rozstrzyganiakonlik-
tówi kryzysówpolityczno-militarnych.
NaprzełomieXXi XXIwiekunastępuje
W praktycewyróżniasiętakżetzw.
sektory bezpieczeństwa narodowego
–tejegoczęści,zaktóreodpowiadają
poszczególne struktury państwa (ad-
ministracjipaństwowej).Dzisiajcoraz
częściej mamy jednak do czynienia
z tym,żeproblematykabezpieczeństwa
leży jednocześnie w kompetencjach
wielu podmiotów państwowych. Stąd
teżmówimyo transsektorowościwspół-
czesnego bezpieczeństwa – przykła-
demjestbezpieczeństwoinformacyjne,
w tymbezpieczeństwocybernetyczne
i antyterrorystyczne.
STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA
Najbardziej generalne kształtowa-
niebezpieczeństwajestzadaniem
stra-
tegii
i poprzezstrategięjestonoreali-
zowane.
5
Wświetlepolskiejpraktykiustawodawczejobydwateterminymożnatraktowaćjakorównoznaczne
iposługiwaćsięnimizamiennie.
BEZPIECZEŃSTWONARODOWE
21
II – 2011 /
18
kolejneposzerzenieznaczeniastrategii
i ukształtowaniesiępojęciastrategii
bezpieczeństwa(narodowegoi między-
narodowego)odnoszącesiędosposo-
bówużyciawszelkichzasobówpodmio-
tu(państwa,koalicji,sojuszui globalnej
społecznościmiędzynarodowej)doza-
pobieganiai rozstrzyganiakonliktów
i kryzysów(militarnychi pozamilitar-
nych).Różnicemiędzyistotąstrategii
bezpieczeństwanarodowegoi strategii
obronnościilustrująrysunki1.i 2.
podmiotu można mówić o strategii:
politycznej (polityki), ekonomicznej
(gospodarki), społecznej (życia spo-
łecznego),bezpieczeństwa,obronności
(obrony)itp.
Jakwspomniano,w niniejszymarty-
kuleomawianesątylkostrategiebezpie-
czeństwanarodowegoi międzynarodo-
wego.Dopodstawowychinstrumentów
strategii bezpieczeństwa zalicza się:
dyplomację (publiczną i niepubliczną,
Rysunek 1. Istota strategii bezpieczeństwa narodowego (bezpieczeństwa państwa)
Źródło: opracowanie własne.
Możnawyszczególnićróżnerodzaje
strategii.Z punktuwidzeniapodmiotu
strategii można wymienić: strategie
indywidualne (osobowe, personalne),
grupowe (rodowe, plemienne, korpo-
racyjne),narodowe(państwowe),mię-
dzynarodowe (regionalne, globalne).
Z koleiwedługdziedzindziałalności
państwowąi prywatną),potencjałinfor-
macyjny(publicznyi niepubliczny,jawny
i niejawny),siłyzbrojne,potencjałeko-
nomiczny(państwowyi niepaństwowy).
Przykładowo,w piśmiennictwieamery-
kańskimdośćpowszechniejeststoso-
wanyakronimDIME(
diplomacy, infor-
mation, military, economics
).
22
BEZPIECZEŃSTWONARODOWE
II–2011/
18
Rysunek 2. Istota strategii obronności (bezpieczeństwa militarnego)
Źródło: opracowanie własne.
Rysunek 3. Wojskowość
Źródło: opracowanie własne.
BEZPIECZEŃSTWONARODOWE
23
II – 2011 /
18
[ Pobierz całość w formacie PDF ]