Konrad Wroński et al. - Opinie pacjentów na temat modelu paternalstycznego w relacji lekarz-pacjent, Teksty - ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
NOWOTWORY Journal of Oncology
•
2009
•
volume 59
Number 4
•
266–273
Opinie pacjentów na temat modelu paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent.
Prawne aspekty autonomii pacjenta w opiece zdrowotnej
Konrad Wroński
1
, Roman Bocian
2
, Adam Depta
3
, Jarosław Cywiński
1
, Adam Dziki
1
Wprowadzenie. Paternalizm jest częścią tradycyjnej medycyny, w której dominuje autorytarne podejście lekarza do
pacjenta. Autonomia chorego w modelu paternalistycznym jest albo bardzo ograniczona, albo nie ma jej wcale. Od końca lat
80. XX wieku trwa krytyka paternalistycznego podejścia do chorego. W XXI wieku obowiązującym modelem w relacji lekarz-
pacjent powinien być model partnerski, w którym pacjent ma dużą autonomię i sam podejmuje decyzję o proponowanej
przez lekarza metodzie leczenia.
Cel pracy. Celem pracy było poznanie opinii pacjentów na temat modelu paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent.
Materiał i metody. Grupa 500 pacjentów przebywających w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. dr Mikołaja
Pirogowa w Łodzi została poddana badaniu przeprowadzonemu ankietą własnego opracowania, w której zastosowano
narzędzia badające opinie pacjentów na temat modelu paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent. Niezbędne obliczenia
zostały przeprowadzone za pomocą pakietów: STATISTICA 7.1 i EXCEL 2008.
Wyniki. Z przeprowadzonego badania ankietowego wynika, że w stosunku do 369 (73,8%) respondentów, lekarze
respektowali ich prawo do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących ich zdrowia. 131 (26,2%) pacjentów
było odmiennego zdania. W badaniu 464 (92,8%) respondentów uznało, że lekarze nie powinni stosować w relacjach lekarz-
pacjent modelu paternalistycznego. Innego zdania było 15 (3,0%) respondentów, natomiast 21 (4,2%) ankietowanych nie
miało zdania w tej kwestii.
Wnioski. Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród pacjentów przebywających w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu
im. dr Mikołaja Pirogowa w Łodzi wskazują, że pacjenci chcą, aby lekarze respektowali ich prawo do świadomego udziału
w podejmowaniu decyzji dotyczących ich zdrowia. Zdecydowana większość ankietowanych uważa, że lekarze nie powinni
obecnie stosować w relacjach lekarz-pacjent modelu paternalistycznego.
Patients’ opinions about the paternalistic model in the doctor-patient relationship.
Legal aspects of the patients’ autonomy in health care
Introduction. Paternalism is part of traditional medicine with a dominating authoritarian approach towards the patient.
In the paternalistic model the patient’s autonomy is limited or it does not exist. Since the late 1980s this model has been
publicly critisized. In the twenty first century the obligatory model of the doctor-patient relationship should be a partnership
model in which the patient enjoys a large autonomy and himself makes decisions as to the medical procedures suggested by
the doctor.
Objectives. The objective of the research was to become familiar with patients’ opinions concerning the paternalistic
model in the doctor-patient relationship.
Material and methods. A group of 500 patients staying in Pirogow Hospital in Lodz was requested to complete a
survey prepared by the authors, in which instruments were applied to examine patients’ opinions about the paternalistic model
in the doctor-patient relationship. The necessary calculations were done by means by followings packets: STATISTICA 7.1
and EXCEL 2008.
Results. The research has revealed that in case of 369 (73.8%) respondents doctors respected their right to a conscious
participation in decision making concerning their health. 131 (26.2%) patients thought otherwise. In this research 464
(92.8%) respondents claimed that doctors should not apply a paternalistic model in their mutual relationships. 15 (3.0%)
respondents thought otherwise and 21 (4.2%) respondents had no opinion in this matter.
1
Klinika Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
2
Oddział Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dr M. Pirogowa w Łodzi
3
Zakład Finansowania Ochrony Zdrowia
Katedra Polityki Ochrony Zdrowia
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
267
Conclusions. The results of the survey conducted among patients staying in Pirogow Hospital in Lodz point to the fact
that patients want doctors to respect their right to a conscious participation in taking decisions about their health. A vast
majority of respondents think that doctors should not apply in the doctor-patient relationship a paternalistic model.
Słowa kluczowe:
prawa pacjenta, paternalizm, autonomia, prawa człowieka
Key words:
patients’ rights, paternalism, autonomy, human rights
Wstęp
na udział w badaniu. Po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi
pacjentom wręczano ankietę do wypełnienia.
Grupę badaną stanowiło 500 pacjentów przebywających
w oddziałach i poradniach Wojewódzkiego Specjalistycznego
Szpitala im. dr Mikołaja Pirogowa w Łodzi, którzy wyrazili
zgodę i poprawnie wypełnili ankietę.
Niezbędne obliczenia zostały przeprowadzone przy pomo-
cy pakietów: STATISTICA 7.1 i EXCEL 2008.
Paternalizm jest częścią tradycyjnej medycyny, w której
dominuje autorytarne podejście lekarza do pacjenta. Au-
tonomia chorego w modelu paternalistycznym jest albo
bardzo ograniczona, albo nie ma jej wcale. Od końca lat
80. XX wieku trwa krytyka paternalistycznego podejścia
do chorego. W XXI wieku obowiązującym modelem w re-
lacji lekarz-pacjent powinien być model partnerski, w któ-
rym pacjent ma dużą autonomię i sam podejmuje decyzję
o proponowanej przez lekarza metodzie leczenia.
Cel pracy
Wyniki
W badaniu uczestniczyło 500 osób, z czego 274 kobiety
– co stanowiło 54,8% ogółu badanych i 226 mężczyzn – co
stanowiło 45,2% ogółu badanych. Wiek osób, które były
poddane badaniu, najczęściej zawierał się w przedziale
od 45 do 65 lat, co stanowiło 68% ogółu ankietowanych
pacjentów. W grupie ankietowanych pacjentów osoby
z wykształceniem średnim stanowiły 62,8% ogółu bada-
nych. 440 (88%) pacjentów, którzy wzięli udział w ankie-
cie, pochodziło z miasta zamieszkanego przez więcej niż
500.000 mieszkańców (Tab. I).
Z badania ankietowego wynika, że dominowali
pacjenci korzystający z gabinetu lekarskiego co pół roku
(301 pacjentów – 60,2% ogółu ankietowanych) (Tab. II),
natomiast w przypadku korzystania z usług szpitala domi-
nowali pacjenci korzystający z jego usług rzadziej niż raz
w roku (73% ogółu pacjentów) (Tab. III).
Celem pracy było poznanie opinii pacjentów na temat
modelu paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent.
Materiał i metody
Sondaż poświęcony poznaniu opinii pacjentów na temat modelu
paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent został przeprowadzo-
ny w sierpniu i wrześniu 2008 r. wśród pacjentów przebywają-
cych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu im. dr Mikołaja
Pirogowa w Łodzi.
W celu przeprowadzenia sondażu przygotowano ankie-
tę. Wypełnienie ankiety było dobrowolne i anonimowe.
Kwestionariusz ankiety zawierał 9 pytań zamkniętych. Przed
rozdaniem każdej ankiety pytano chorego, czy wyraża zgodę
Tab. I. Charakterystyka badanej grupy
Liczba badanych
(%)
Wiek
do 25 roku życia
3
0,6
od 25 do 45 roku życia
64
12,8
od 45 do 65 roku życia
340
68,0
powyżej 65 roku życia
93
18,6
Razem
500
100,0
Płeć
kobiety
274
54,8
mężczyźni
226
45,2
Razem:
500
100,0
Miejsce zamieszkania
w mieście powyżej 500.000 mieszkańców
440
88,0
w mieście od 25.000 do 500.000 mieszkańców
39
7,8
w miejscowości poniżej 25.000 mieszkańców
14
2,8
na wsi
7
1,4
Razem
500
100,0
Wykształcenie
podstawowe
14
2,8
zawodowe
72
14,4
średnie
314
62,8
wyższe
100
20,0
Razem
500
100,0
268
Tab. II. Częstości korzystania z usług przychodni przyszpitalnej i/lub
gabinetu lekarza rodzinnego przez osoby biorące udział w ankiecie
Czy podczas udzielania świadczeń medycznych,
lekarze przestrzegali Pana(i) prawo do świadomego
udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących
Pana(i) zdrowia?
Częstość korzystania z usług przychodni
przyszpitalnej i/lub gabinetu lekarza rodzinnego
liczba
badanych
(%)
TAK
NIE
raz w miesiącu
27
5,4
raz na kwartał
111
22,2
co pół roku
301
60,2
rzadziej niż raz na rok
61
12,2
Razem
500
100,0
Tab. III. Częstości korzystania z usług szpitala przez osoby biorące
udział w ankiecie
Ryc. 1.
Opinia respondentów na temat respektowania przez lekarzy
prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji
dotyczących ich zdrowia
Częstość korzystania z usług szpitala
liczba badanych
(%)
raz w miesiącu
2
0,4
raz na kwartał
14
2,8
w odniesieniu do ich opinii na temat przestrzegania
przez lekarzy prawa pacjentów do świadomego udzia-
łu w podejmowaniu decyzji dotyczących ich zdrowia
(p>0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona 0,01)
(Tab. IV).
W przeprowadzonym badaniu nie stwierdzono rów-
nież istotnej statystycznie zależności pomiędzy wiekiem
ankietowanych pacjentów, a ich opinią na temat prze-
strzegania przez lekarzy prawa pacjenta do świadomego
udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdro-
wia (p>0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearsona
0,10) (Tab. V).
Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności
między wykształceniem pacjentów a ich opinią na temat
co pół roku
119
23,8
rzadziej niż raz na rok
365
73,0
Razem
500
100,0
Z przeprowadzonego badania ankietowego wynika,
że względem 369 (73,8%) respondentów podczas udzie-
lania świadczeń medycznych lekarze przestrzegali prawa
pacjentów do świadomego udziału w podejmowaniu decy-
zji dotyczących ich zdrowia (Ryc. 1). Wśród 500 ankieto-
wanych, 131 (26,2%) miało inne zdanie na ten temat.
W badaniu ankietowym nie stwierdzono istotnych
statystycznie zależności w grupie mężczyzn, jak i kobiet,
Tab. IV. Opinia respondentów na temat respektowania przez lekarzy prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu
decyzji dotyczących ich zdrowia a płeć ankietowanych
Czy podczas udzielania świadczeń medycznych, lekarze przestrzegali Pana(i) prawa
do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących Pana(i) zdrowia?
Razem liczba
badanych
Płeć ankietowanych
tak
nie
liczba badanych
(%)
liczba badanych
(%)
Kobieta
201
40,2
73
14,6
274
Mężczyzna
168
33,6
58
11,6
226
Razem
369
73,8
131
26,2
500
Tab. V. Opinia respondentów na temat respektowania przez lekarzy prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu
decyzji dotyczących ich zdrowia a wiek ankietowanych
Czy podczas udzielania świadczeń medycznych, lekarze przestrzegali Pana(i) prawa
do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących Pana(i) zdrowia?
Wiek
ankietowanych
Razem liczba
badanych
tak
nie
liczba badanych
(%)
liczba badanych
(%)
do 25 lat
3
0,6
0
0,0
3
od 25 do 44 lat
42
8,4
22
4,4
64
od 45 do 65 lat
259
51,8
81
16,2
340
powyżej 65 lat
65
13,0
28
5,6
93
Razem
369
73,8
131
26,2
500
269
Tab. VI. Opinia respondentów na temat respektowania przez lekarzy prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu
decyzji dotyczących ich zdrowia a wykształcenie ankietowanych
Czy podczas udzielania świadczeń medycznych, lekarze przestrzegali Pana(i) prawa do
świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących Pana(i) zdrowia?
Razem liczba
badanych
Wykształcenie
tak
nie
liczba badanych
(%)
liczba badanych
(%)
Podstawowe
10
2,0
4
0,8
14
Zawodowe
58
11,6
14
2,8
72
Średnie
226
45,2
88
17,6
314
Wyższe
75
15,0
25
5,0
100
Razem
369
73,8
131
26,2
500
Tab. VII. Opinia respondentów na temat respektowania przez lekarzy prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących
ich zdrowia a miejsce zamieszkania ankietowanych
Czy podczas udzielania świadczeń medycznych, lekarze przestrzegali Pana(i) prawa
do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących Pana(i) zdrowia?
Razem
liczba
badanych
Miejsce zamieszkania
tak
nie
liczba badanych
(%)
liczba badanych
(%)
Miejscowość powyżej 500.000 mieszkańców
322
64,4
118
23,6
440
Miejscowość od 25.000 do 500.000 mieszkańców
30
6,0
9
1,8
39
Miejscowość poniżej 25.000 mieszkańców
12
2,4
2
0,4
14
Wieś
5
1,0
2
0,4
7
Razem
369
73,8
131
26,2
500
przestrzegania przez lekarzy prawa pacjenta do świado-
mego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego
zdrowia (p>0,05) (współczynnik kontyngencji C-Pearso-
na 0,07) (Tab. VI).
W analizie statystycznej badania nie stwierdzono
także zależności między miejscem zamieszkania ankieto-
wanych, a ich opinią na temat przestrzegania przez leka-
rzy prawa do świadomego udziału pacjentów w podejmo-
waniu decyzji dotyczących ich zdrowia (p>0,05) (współ-
czynnik kontyngencji C-Pearsona 0,05) (Tab. VII).
W przeprowadzonym badaniu 464 (92,8%) pacjen-
tów uznało, że lekarze nie powinni stosować w relacjach
z nimi modelu paternalistycznego (Ryc. 2). Innego zda-
Czy informacje udzielone Panu(i) przez lekarza(y) o stanie Pana(i)
zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych i możliwych metodach
diagnostycznych były przekazywane w sposób dla
Pana(i) prosty i zrozumiały?
TAK
NIE
ZROZUMIAŁEM(AM) TYLKO CZĘŚĆ INFORMACJI
Czy uważa Pan(i) że lekarze mogą stosować w relacjach
lekarz-pacjent podejście paternalistyczne?
Ryc. 3.
Opinia respondentów na temat udzielania przez lekarzy
informacji o ich stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych
i możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych
TAK
NIE
NIE MAM ZDANIA
nia było 15 (3,0%) respondentów, natomiast 21 (4,2%)
ankietowanych nie miało w tej kwestii zdania.
W przeprowadzonej ankiecie 285 (57,0%) respon-
dentów uznało, że informacje o ich stanie zdrowia, roz-
poznaniu, proponowanych i możliwych metodach dia-
gnostycznych i leczniczych były przekazane przez lekarzy
w sposób prosty i zrozumiały (Ryc. 3). Innego zdania było
94 (18,8%) badanych, natomiast 121 (24,2%%) respon-
dentów stwierdziło, że zrozumiało tylko część przekazy-
wanych im przez lekarzy informacji.
Ryc. 2.
Opinia respondentów na temat możliwości stosowania przez
lekarzy podejścia paternalistycznego w relacji lekarz-pacjent
270
Omówienie
wierzył lekarzowi. Hipokrates uważał, że lekarz powinien
„urządzać sposób życia chorego”
, a także podejmować za
niego jedynie słuszne decyzje co do dalszej diagnosty-
ki i leczenia choroby. Hipokrates, ucząc lekarzy, mówił
następująco:
„Opiekując się pacjentem rób to wszystko
spokojnie i umiejętnie, większość rzeczy przed nim ukrywa-
jąc. Niezbędne polecenia wydawaj z pogodą i łagodnością,
odwracając jego uwagę od wykonywanych u niego zabiegów;
czasem zgań go ostro i zdecydowanie, a czasem pociesz,
okazując troskę i zainteresowanie, niczego nie ujawniając
w kwestii jego przyszłego lub obecnego stanu.”
W modelu paternalistycznym w relacji lekarz-pacjent
występuje autorytarne podejście lekarza do chorego [1-5].
Lekarz decyduje za pacjenta, jakie leczenie jest dla niego
najlepsze [5-8]. Decydowanie chorego na temat swojego
życia i zdrowia jest albo bardzo ograniczone, albo nie ma
go wcale [9-16].
Obecnie paternalizm możemy podzielić na:
− paternalizm mocny – wtedy, gdy decyzja podjęta przez
pacjenta, który ma zdolność do decydowania o sobie,
nie jest w ogóle brana pod uwagę przez lekarza przy
dalszym leczeniu chorego i
− paternalizm słaby – wtedy, gdy decyzja lekarza ma
priorytet, a lekarz postępuje wbrew woli chorego, ale
wynika to z faktu, że chory utracił zdolność samode-
cydowania o swoim zdrowiu i życiu (np.: z powodu
choroby psychicznej czy depresji).
Według etyków Beauchampa i McCullougha w nie-
których sytuacjach paternalizm powinien być dozwolony.
Takie sytuacje mogą wystąpić wtedy, gdy:
− brak interwencji lekarza lub niestosowanie się chorego
do zaleceń lekarskich mogłyby spowodować u pacjenta
ryzyko związane z trwałym uszczerbkiem na zdrowiu,
a nawet śmierć (np.: brak zgody chorego na operację
pękniętego tętniaka aorty brzusznej na pewno dopro-
wadzi do jego śmierci);
− ryzyko wystąpienia powikłań po interwencji lekarskiej
jest niskie;
− podczas interwencji ryzyko ograniczenia autonomii
chorego jest minimalne.
Jednym z pierwszych ludzi krytykujących pater-
nalistyczne podejście lekarza względem chorego był
w XIX wieku angielski filozof John Stuart Mill, który
uważał, iż:
„Nie można (nikogo) zmusić do uczynienia lub
zaniechania czegoś, ponieważ tak będzie dla niego lepiej,
ponieważ go to uszczęśliwi, ponieważ zdaniem innych osób
będzie to mądrym lub nawet słusznym postępkiem.”
Ale
dopiero w latach 80. XX wieku w literaturze medycznej
przewija się fala krytyki paternalizmu, która doprowadzi-
ła do wielkich zmian w relacjach lekarz-pacjent [17-26].
Obecnie występującymi coraz rzadziej pozostałościami
po paternalistycznym modelu relacji lekarz-pacjent jest:
wprowadzanie w błąd pacjenta, zatajanie prawdy lub
w skrajnych przypadkach nawet okłamywanie chorego,
czy stosowanie środków przymusu względem chorego
[27-33].
Obecnie obowiązującym modelem relacji lekarz-
pacjent jest model partnerski. W modelu tym to pacjent
ma dużą autonomię i sam decyduje o dalszych metodach
Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród pacjentów prze-
bywających w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu
im. dr Mikołaja Pirogowa w Łodzi wskazują, że w sto-
sunku do większości respondentów lekarze respektowa-
li ich prawo do świadomego udziału w podejmowaniu
decyzji dotyczących ich zdrowia (Ryc. 1). Zdecydowana
większość ankietowanych jest przeciwna stosowaniu
przez lekarzy paternalistycznego podejścia w stosunku
do pacjentów (Ryc. 2). Niestety wciąż istnieje duża grupa
pacjentów, którzy uważają, że informacje o stanie zdro-
wia, rozpoznaniu, proponowanych i możliwych metodach
diagnostycznych i leczniczych nie są przekazywane przez
lekarzy w sposób dla nich prosty i zrozumiały (Ryc. 3).
Obecnie każdy chory przebywający w zakładzie
opieki zdrowotnej ma dużą autonomię i sam decyduje
o swoim zdrowiu i życiu. Personel medyczny powinien
dokładnie znać akty prawne odnoszące się do autonomii
pacjenta i wiedzieć, jakie konsekwencje prawne grożą za
naruszenie prawa chorego do autonomii.
Model paternalistyczny a partnerski w relacjach
lekarz-pacjent
Słowo paternalizm pochodzi od łacińskiego słowa
pater
,
które znaczy ojciec.
Definicja paternalizmu w encyklo-
pedii PWN brzmi następująco:
„paternalizm to doktryna
z zakresu polityki społecznej, według której stosunki między
pracownikami w skali przedsiębiorstw powinny być regu-
lowane przez te same zasady, które rządzą dużą rodziną,
charakteryzującą się dużym zaufaniem, autorytetem ojca
i podporządkowaniem dzieci...”.
Socjologiczne znaczenie
definicji paternalizmu brzmi następująco:
„Paternalizm, doktryna społeczno-polityczna ujmująca
ogół stosunków społecznych w sposób zbliżony do zasad
rządzących życiem rodziny. Według paternalizmu niektó-
re jednostki lub grupy społeczne winny być kontrolowane,
ochraniane i kierowane przez inne osoby lub grupy, po-
nieważ nie są wystarczająco kompetentne do kierowania
własnym postępowaniem. Zasada ta przenoszona jest na
stosunki między właścicielami przedsiębiorstw i pracowni-
kami (np. w Japonii) oraz wykorzystywana w kształtowaniu
polityki międzynarodowej.”
W Słowniku wyrazów obcych
i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego
paternalizm zdefiniowany został jako:
„ojcowski” stosu-
nek do podwładnych; zasady i taktyka działania rządów
(pracodawców) zajmujących się zaspokajaniem osobistych
potrzeb obywateli i normowaniem ich postępowania jako
osób prywatnych, a także ich stosunku do państwa (do pra-
codawcy) i do innych obywateli.”
Profesor Gerald Dworkin, wybitny filozof, definiuje
paternalizm jako:
„naruszenie czyjejś wolności postępowa-
nia, które uzasadnia się racjami odnoszącymi się wyłącznie
do dobra, powodzenia, szczęścia, potrzeb, interesów bądź
wartości osoby poddawanej przymusowi”
[1].
Od momentu rozwoju myśli lekarskiej i form prak-
tyki lekarskiej, czyli od czasów starożytnych, autorytet
lekarza zawsze był niepodważalny, a chory bezgranicznie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]