Konecki Tadeusz - Skandynawia w drugiej wojnie światowej. 5fantastic.pl , ebooki tekst
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Okładkę i strony tytułowe projektowa! JERZY ROZWADOWSKIRedaktor JERZY LEWIŃSKIRedaktor techniczny KRYSTYNA KACZYŃSKAKorektaKATARZYNA KNOTEKO Copyright by Wydawnictwo „Książka i Wiedza", Warszawa 2003 Wydanie pierwszeObj. ark. druk. 29,25 + 1 ark. wid. ilustr.Druk i oprawa:GRAFMAR4 000172239ISBN 83-05-13270-6ROZDZIAŁ PIERWSZYNarodziny nordyckiej strategii1. Skandynawska neutralnośćSkrótową nazwą „Skandynawia" obejmuje się kilka krajów o wspólnych cechach kulturowych. Poza Szwecją i Norwegią leżącymi na Półwyspie Skandynawskim - największym w Europie - do krajów skandynawskich zaliczamy leżącą na Półwyspie Jutlandzkim i na około 480 wyspach Danię. Te trzy kraje, a także przyłączona w 1380 r. do Danii Islandia oraz kolonizowana przez Normanów od X w. największa wyspa na Ziemi, Grenlandia, były ze sobą przez stulecia ściśle powiązane politycznie i gospodarczo. Również podbita przez Szwedów w połowie XII w. i schrystianizowana Finlandia, zamieszkana przez Finów, Szwedów, Karelów i Lapończyków, przyjęła w dużym stopniu skandynawską kulturę i z tej racji jest zazwyczaj traktowana jako państwo skandynawskie.Wynika z tego, że Skandynawia to duża częs'ć europejskiej Północy wraz z wyspami Grenlandią i Islandią, które w XX w. należały do korony duńskiej. Jest więc zrozumiałe, że wraz z postępem technicznym i globalizacją gospodarki Skandynawia nie mogła być pomijana w koncepcjach strategicznych i planach wojennych.Historia państw skandynawskich obfitowała w łupieżcze wyprawy i podboje. Normanowie i ich potomkowie kolonizowali niemal całą średniowieczną Europę, a bitne armie szwedzkie i duńskie narzucały jej swą wolę w czasach nowożytnych. Współcześnie kraje skandynawskie stały się jednak ze względu na pokojową politykę wzorem gospodarności i współpracy.Potężna niegdyś Dania po wyniszczających wojnach ze Szwedami w wiekach XVI i XVII utraciła mocarstwową pozycję, a po zniszczeniu jej floty przez5Anglię w wojnach napoleońskich i odstąpieniu Szwedom Skanii, a zwłaszcza po utracie w 1864 r. Szlezwiku-Holsztynu po przegranej wojnie z Prusami i Austrią całkowicie wyrzekła się polityki militarnej. Także Szwecja po klęsce Karola XII w wojnie północnej i utracie Finlandii na rzecz Rosji w 1809 r. zaprzestała pod panowaniem dynastii Bernadotte (jej założycielem był napoleoński marszałek Jean Baptiste Jules Bernadotte) wojen zaborczych i stanęła na gruncie powszechnego pokoju.Pokojowa polityka wydawała się sprzeczna z charakterem narodów skandynawskich. Ukształtowało je w jakimś' stopniu środowisko geograficzne: krótkie lato Północy, przeważnie mgliste i deszczowe, oraz długa i sńieżna zima formowały ludy poważne, a nawet smutne, lecz silne i zahartowane w walce z naturą. Kształtowała je też surowa religia luterańska. Szwedzcy chłopi w okresie feudalnym nie byli poddanymi panów; płacili podatki i czynsze, ale byli osobiście wolni. Byli też dobrymi żołnierzami, a na łupieżczych wojnach usiłowali się dorobić. W XVIII, a zwłaszcza w XIX w. górę wzięły jednak dążenia do bogacenia się na neutralności w wojnach europejskich dzięki handlowi (widać to wyraźnie w czasie wojen napoleońskich). Racjonalizm i utylitaryzm, przedkładanie rozumu i praktycyzmu nad uczucia zaowocowały rozwojem gospodarki, a także nauki, sztuki czy literatury. Wystarczy wymienić chociażby takie nazwiska, jak Karol Linneusz i August Strindbeig ze Szwecji, Niels Bohr i August Krogh z Danii czy Henrik Ibsen i Roald Amundsen z Norwegii.Do połowy XIX w. kraje nordyckie gospodarczo pozostawały w tyle za najbardziej rozwiniętymi przemysłowo państwami europejskimi. Tempo ich rozwoju gospodarczego, zwłaszcza Szwecji, stawało się coraz szybsze w drugiej połowie tego stulecia „pary i elektryczności". W latach 1870-1913 Szwecja osiągnęła najwyższe tempo wzrostu produkcji per capita - 2,3 proc. Na drugim miejscu była Dania - 2,1 proc, natomiast Norwegia miała tempo wzrostu równe Francji -1,4 proc. Do 1914 r. stopa życiowa ludnos'ci w tych trzech krajach była porównywalna do tych państw europejskich, które zaczęły się uprzemysławiać znacznie wcześniej1.Jak to osiągnęły, skoro wystartowały późno i nie dysponowały własnym węglem? Z ich zasobów naturalnych na czoło wybija się szwedzka ruda żelaza, a także - choć w mniejszym stopniu - rudy metali kolorowych. W Szwecji i Norwegii dużym bogactwem naturalnym były dziewicze lasy i siła spadku wód rzecznych. Ta ostatnia szczególną rolę zaczęła odgrywać po 1890 r., kiedy rozpoczęto budowę elektrowni wodnych. Bogactw tych pozbawiona była jednak Dania, a wykorzystywanie siły wiatru nie stwarzało szans na rozwój silnego przemysłu.6Istotną rolę w rozwoju gospodarczym Skandynawii odegrało jej położenie geograficzne, zwłaszcza bezpośredni dostęp do morza. Kraje te potrafiły umiejętnie wykorzystać rybołówstwo, transport morski i przemysł stoczniowy. Dania po zniesieniu w 1857 r. myta, pobieranego od 1497 r. za korzystanie z cieśniny Sund, otrzymała od państw handlowych 63 min koron, a zarazem zwiększył się ruch w porcie kopenhaskim. Norwegia, rozwijając rybołówstwo i handel drzewem, mogła pochwalić się drugą co do wielkości (po Wielkiej Brytanii) flotą handlową. Szwecja umiejętnie natomiast wykorzystała zniesienie ograniczeń w handlu międzynarodowym i zmniejszenie opłat za przewozy towarów masowych - eksportowanych przez nią żelaza, drewna i owsa.W wykorzystaniu koniunktury gospodarczej dużą rolę odegrał poziom oświaty. Kraje skandynawskie od 1850 r. miały procentowo najmniej analfabetów w Europie i na świecie. Ułatwiało to dostosowanie się ich społeczeństwa do zmian w specjalizacji gospodarki międzynarodowej, a zwłaszcza do międzynarodowego podziału pracy, narzucanego przez kraje wcześniej uprzemysłowione. Miarą tych zdolności był wzrost eksportu. W Szwecji wzrósł z 18 proc. dochodu narodowego w 1870 r. do 22 proc. w 1913 r. W Norwegii - z 25 proc. dochodu narodowego w latach siedemdziesiątych XIX w. do 30 proc. na początku XX w. 40 proc. wpływów z importu dawały usługi żeglugowe. Dania na początku dwudziestego stulecia eksportowała 63 proc. swej produkcji rolnej2.Na początku XX w. kraje skandynawskie miały już pewne nowoczesne zakłady przemysłowe. Jeśli na przykład eksport drewna rozpoczynano od kłód, to po wybudowaniu tartaków napędzanych najpierw wodą, a później silnikami parowymi eksportowano tarcicę, potem ścier drzewny, a następnie papier. Podobnie było z rudą żelaza, od której eksportu zaczynano, by dojść do eksportu wysokogatunkowej stali i łożysk kulkowych. W tym procesie ogromną rolę odegrała elektryfikacja przemysłu, wykorzystującego tanią energię wodną. Dzięki niej Norwegia rozwinęła masową produkcję aluminium - metalu niezbędnego w przemyśle lotniczym.Rezultaty pierwszej wojny światowej i rewolucji społecznych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej doprowadziły do radykalnych zmian na mapie politycznej kontynentu. W gruzach legły potężne mocarstwa Romanowów, Habsburgów i Hohenzollernów, pojawiły się natomiast nowe państwa, wśród nich republika Finlandii. Trzy kraje „macierzyste" Skandynawii pozostawały jednak ostojami monarchii, ale parlamentarnej. Nadal rozwijały się gospodarczo, zapewniając ludności coraz większy dobrobyt.Ekonomiczną słabością krajów skandynawskich było ich duże uzależnienie od importu. Najbardziej pod tym względem była uzależniona Islandia, która nie7posiadała bogactw naturalnych, a surowy klimat nie stwarzał szans na rozwój jej rolnictwa.Pierwsze miejsce w Europie pod względem importu zajmowała jednak Norwegia, która w 1938 r. wydawała na ten cel w przeliczeniu na jednego mieszkańca 222 złote korony, a za eksport uzyskiwała jedynie 146 koron. Również Szwecja wydawała na import więcej (183 korony) niż uzyskiwała za eksport. Dania - dzięki eksportowi produktów żywnościowych - miała najmniejszy deficyt handlowy.W najtrudniejszej sytuacji gospodarczej była Finlandia. Musiała, podobnie jak Polska, dostosować swój potencjał ekonomiczny do importowych potrzeb krajów europejskich, zwłaszcza Wielkiej Brytanii i państw skandynawskich - swych głównych partnerów handlowych. Trzecim partnerem handlowym Finlandii po krajach skandynawskich i Wielkiej Brytanii były Niemcy. Wartość fińskiego eksportu do Niemiec wynosiła w 1937 r. 1224 min marek lińskich, a importu towarów niemieckich 1809 min. (Dla porównania wartość lińskiego eksportu do Wielkiej Brytanii w 1937 r. wyniosła 4185 min marek fińskich, a importu - 2059 min). Niemcy i Wielka Brytania pośredniczyły też w dużej częs'ci fińskiego eksportu do krajów trzecich.Głównym bogactwem kraju „tysiąca jezior" było drewno (roczny wyrąb wynosił 41 min metrów sześciennych), stanowiące 80-85 proc. fińskiego eksportu i stawiające Finlandię pod tym względem na pierwszym miejscu w Europie. Z kopalin na pierwszy plan wysuwały się odkryte w końcu lat trzydziestych złoża niklu w rejonie Petsamo, a także złoża miedzi. W 1939 r. były czynne 3 kopalnie: miedzi w Ontekumpu (12 tys. ton czystej miedzi rocznie), w Oijarvi (miedź, ołów i cynk) oraz ponownie umchomiona stara kopalnia md żelaza i cynku w Pitkarancie. Inne odkryte złoża żelaza, ołowiu oraz niklu (w Nivoli w okolicach Oulu) były nierentowne. Oddane w koncesję kanadyjskiemu trustowi złoża niklu w rejonie Petsamo miały być umchomione po wybudowaniu elektrowni, dróg, mieszkań itp. - najwcześniej w 1940 r.3Finlandia eksportowała żelazo, węgiel, siarkę, wyroby z ropy naftowej, oleje, tłuszcze itp. Przemysł fiński skoncentrowany był w południowej częs'ci kraju. Według posła RP w Helsinkach Henryka Sokolnickiego „granica między uprzemysłowioną a nieuprzemysłowioną Finlandią biegnie od brzegu jeziora Ładoga (miasto Jaktima) prostą linią poprzez całą Finlandię do miasta Kokkola (Jacob-stad) na brzegu Zatoki Botnickiej. Na południe od tej linii znajduje się cały przemysł Finlandii".Zasoby surowcowe Finlandii - drewno, a z...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]